Το Χωριό

Ιστορία

Η Ασγάτα– ο τόπος και η ιστορία

Η Ασγάτα είναι το ανατολικότερο χωριό της επαρχίας Λεμεσού και απέχει από την πόλη 26 χλμ.. Είναι κτισμένη στη μέση μιας κοιλάδας με υψόμετρο 190μ. Περιβάλλεται από βουνά, στα βόρεια από τις Κόκκινες και τη Βούππα με 370μ υψόμετρο, στα νότια το Μονοδέντρι με 340μ. στα ν.δ. τον Τερατσωτό με 458μ. στα δυτ. τους Τρούλλους με 339μ. και στα ανατολικά το Γερακαρκό με 361μ.

Στο μεγαλύτερο μέρος του τοπίου, που αποτελείται από φαιοχώματα και ασβεστούχα εδάφη, καλλιεργούνται διάφορα λαχανικά, όσπρια, πατάτες, ελιές, χαρουπιές, αμυγδαλιές, ροδιές. Στα δυτικά, τα βόρεια και βορειοανατολικά κυριαρχούν οι ελιές, οι χαρουπιές, αλλά και αρκετά πεύκα που δημιουργούν ωραίες εικόνες αραιού πευκοδάσους σε συνδυασμό με τη χαμηλή βλάστηση από σκοίνα, τρεμιθιές, ξισταριές, θυμάρι, μυροφόρες, και ασπαλάθους.

H Ασγάτα πάντοτε παρουσίαζε μεγάλο ενδιαφέρον για τους μελετητές της φύσης, τόσο για τα μεταλλεία όσο και για τη χλωρίδα της, ένεκα της τεράστιας ποικιλίας αγριολούλουδων που ευδοκιμούν στην περιοχή. Μια περιοχή μάλιστα στα νοτιοδυτικά του χωριού εντάχθηκε στο πρόγραμμα «Φύση 2000» (Natura 2000) ενώ μια άλλη στα βόρεια είναι χαρακτηρισμένη ως ζώνη «Ζ», δηλ. ζώνη προστασίας φυσικού περιβάλλοντος.

Το χωριό ήταν συμπαγούς συγκεντρωτικού τύπου, όμως σήμερα επεκτάθηκε προς όλα τα σημεία με σύγχρονα σπίτια, επαύλεις και αρκετά εξοχικά. Παραδοσιακά σπίτια υπάρχουν στον πυρήνα του χωριού, αρκετά από τα οποία αναπαλαιώθηκαν. Η πλατεία του χωριού με την κάτω γειτονιά συνθέτουν ένα όμορφο σύνολο με παλιά αναπαλαιωμένα σπίτια με εσωτερικές αυλές γεμάτες λουλούδια, γιασεμιά και βουκαμβίλιες.

Η Ασγάτα αναφέρεται για πρώτη φορά στους κώδικες της Ιεράς Μητροπόλεως Κιτίου στα τέλη του 18^ου αιώνα (1777) όμως είναι βέβαιο πως υπήρχε πολύ πριν, αφού επί φραγκοκρατίας ο Στέφανος Λουζινιανός στο έργο του ΅περί Κύπρου΅ το 1573 κάνει σχετική αναφορά. Εξάλλου η ύπαρξη μικροοικισμών και οι αρχαίες στοές των μεταλλείων μαρτυρούν την αρχαιότητα του οικισμού.

Η πιθανότερη εκδοχή για την προέλευση του ονόματος Ασγάτα, η οποία καταγράφεται από τον Σίμο Μενάρδο στο έργο του «τοπονυμικαί και λαογραφικαί μελέται», είναι ότι προέρχεται από τα κτήματα του Ασκά (ο άνθρωπος που κατασκεύαζε ασκιά). Η κατάληξη –ατα, που συναντάται σε πολλά μέρη της Ελλάδας, δηλώνει ιδιοκτησία, έτσι έχουμε Αντωνάτα, Βουτσινάτα, Ανδρεάτα και Ασκάτα (δηλαδή τα κτήματα του Ασκά). που για να είναι πιο εύηχο μετατράπηκε το κ σε γ και έγινε Ασγάτα.

Μια άλλη εκδοχή την οποία καταγράφει ο Κώστας Πύρρος , χωρίς να αναφέρει την πηγή των πληροφοριών του, λέει ότι, πολύ πριν η αττική διάλεκτος αντικαταστήσει την δωρική διάλεκτο, το άνομα Ασγάτα είναι σύνθετο και προέρχεται από τις δωρικές λέξεις «Ας» και «Γατας», που αντίστοιχα σημαίνουν «προς» και «γεωργούς», επειδή η περιοχή κατοικείτο από γεωργούς, προς τους οποίους πήγαιναν για να αγοράσουν αγαθά.

Ο πληθυσμός της Ασγάτας σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 ήταν 417 κάτοικοι, σήμερα έχει γύρω στους 450. Ο μεγαλύτερος πληθυσμός καταγράφεται στην απογραφή του 1946 με 704 κατοίκους.

Στην Ασγάτα οδηγούν τρεις δρόμοι:

Από την Λεμεσό, μέσω του υπεραστικού δρόμου Λεμεσού-Λευκωσίας στην έξοδο της Μονής, με δρόμο 9 χλμ.
Από την Καλαβασό, με δρόμο 6 χλμ.
Από το Κελλάκι, με δρόμο 12 χλμ. μέσω Σανίδας και Βάσας.

Πηγή: Αντώνη Καβάζη «Ασγάτα-Ιστορία και Μνήμες»

Αξιοθέατα

Γενικά η Ασγάτα είναι ένα χωριό που συγκεντρώνει πάρα πολλά στοιχεία, που το κάνουν να είναι επισκέψιμο τόσο από ντόπιους όσο και από ξένους. Βρίσκεται μόλις 20 λεπτά από την πόλη, 15 λεπτά από την τουριστική περιοχή και 10 λεπτά από τη θάλασσα. Έχει ένα θαυμάσιο ημιορεινό τοπίο με αραιό πευκοδάσος και ξηρό κλίμα. Διατηρεί αρκετά στοιχεία του παραδοσιακού κυπριακού χωριού με την παλιά γειτονιά και τα στενά δρομάκια. Έτσι αν κάποιος επισκεφθεί το χωριό, εκτός από φαγητό στις ταβέρνες, θα βρει αρκετά πράγματα για να περάσει ευχάριστα.

Το παλιό ελαιοτριβείο και ο αλευρόμυλος

Τον 18^ο αιώνα υπάρχουν γραπτά στην Ιερά Μητρόπολη Κιτίου, ότι η εκκλησία είχε ελιόμυλο.

Τον 19^ον και στις αρχές του 20^ου αιώνα υπήρχαν στην Ασγάτα εκτός από τον μύλο της εκκλησίας άλλοι δύο ελιόμυλοι. Την δεκαετία του 1920 επέστρεψε από την Αμερική ο Σπύρος Λουκά, ο οποίος δημιούργησε ένα από τους πρώτους μηχανοκίνητους μύλους στην Κύπρο. Οι εγκαταστάσεις του περιλάμβαναν ελιόμυλο, αλευρόμυλο, ξυλοσχιστική και μηχανή που καθάριζε βαμβάκι. Το 1952 το κτήριο και οι εγκαταστάσεις αγοράστηκαν από την εκκλησία και οι μύλοι συνέχισαν να λειτουργούν με κάποιες μετατροπές, μέχρι το 1988. Το 2010 μεταβιβάστηκε στην κοινότητα με σκοπό την αναπαλαίωση του και τη δημιουργία μουσείου.

Αφού χαρακτηρίστηκε από το τμήμα αρχαιοτήτων ως «διατηρητέο μνημείο πίνακα Β΄», με κρατική χορηγία και εισφορές συγχωριανών έγινε η αναπαλαίωση.

Στον χώρο υπάρχουν πέντε αίθουσες που μπορεί να επισκεφθεί κάποιος:

Η αίθουσα που βρίσκεται ο ελιόμυλος, με τα σχετικά μηχανήματα και τον εξοπλισμό.
Η αίθουσα του μηχανοστασίου
Η αίθουσα του αλευρόμυλου, με τον μύλο και διάφορα εργαλεία.
Η αίθουσα προβολών, στην οποία προβάλλονται δύο σύντομα φιλμάκια για την ελιά και το σιτάρι.
Η αίθουσα υποδοχής, που υπάρχουν παλιές φωτογραφίες σχετικές με τον χώρο.

Προσφέρονται ξεναγήσεις σε άτομα και ομάδες τις καθημερινές μετά από ραντεβού και τις Κυριακές από η ώρα 11:00 μέχρι 17:00

Το Μουσείο Μεταλλείων και Μεταλλευτικής Κληρονομιάς

Πάνω στο «Παμπούλιν της Δέησις», τον λόφο που δεσπόζει του χωριού, αναπαλαιώθηκε το παλιό δημοτικό σχολείο και διαμορφώθηκε σε Μουσείο Μεταλλείων και μεταλλευτικής κληρονομιάς. Στο μουσείο εκτίθενται διάφορα εργαλεία και μηχανήματα αλλά και μεταλλεύματα τόσο από τα μεταλλεία της περιοχής μας όσο και από άλλα μεταλλεία της Κύπρου. Επίσης εκτίθενται παλιές φωτογραφίες από τα μεταλλεία.

Ο επισκέπτης μπορεί επίσης να παρακολουθήσει ένα μοναδικό φιλμ που τραβήχτηκε το 1953, με αυθεντικές σκηνές από τα μεταλλεία. Το φιλμ αυτό κινηματογράφησε ο συγχωριανός μας Αντωνάκης Κωνσταντινίδης (Πορσεβίκος), οποίος ήταν επαγγελματίας φωτογράφος στην Νέα Υόρκη.

Τα Μεταλλεία

Σε πολύ κοντινή απόσταση από το χωριό, μπορεί κάποιος να επισκεφθεί τους χώρους των μεταλλείων και τις στοές στις Πλατιές, τα Μαυρίδια, τα Λαντάρκα , τη Μαύρη Συκιά και την Πέτρα.

Το παλιό αρδευτικό

Το 1944-45 οι χωριανοί με εθελοντική δουλειά και επιχορήγηση από τον σύλλογο της Αμερικής και το κράτος έφτιαξαν το αρδευτικό έργο. Ξεκινούσε από τον ποταμό στο «Χαρτζί» και με σύστημα αυλακιών έφθανε μέχρι το χωριό. Άρδευε περίπου 300 σκάλες κατά τους μήνες που έτρεχε ο ποταμός.

Στην τοποθεσία «Χαρτζί» διατηρείται μέχρι σήμερα, η βάση του συστήματος που διοχέτευε το νερό του ποταμού προς το αυλάκι. Αυτό γινόταν με μια μεγάλη στρόφιγγα, που άνοιγε και έκλεινε την πόρτα του αρδευτικού. Μέχρι σήμερα το σημείο εκείνο του ποταμού ονομάζεται «το τιμόνι».

Μονοπάτια στη φύση

Στην περιοχή της Ασγάτας υπάρχουν ωραιότατα μονοπάτια και αγροτικοί δρόμοι, που μπορεί κάποιος να περπατήσει ή να ποδηλατήσει και να απολαύσει τη φύση.

Μια ενδιαφέρουσα διαδρομή για τους λάτρεις της φύσης, που μπορεί να γίνει με τα πόδια, είναι η διαδρομή από τα «ποτάμια» μέχρι το «Χαρτζί», στην πορεία θα περάσει από τον «Κουρβελλόροτσο», τον καταρράκτη που σχηματίζει ο χείμαρρος της «Μερσινερής» , τον «Κοκκινόροτσο» και το παλιό γεφύρι.

Άλλη ωραία διαδρομή είναι να ξεκινήσει κάποιος (πεζός, με ποδήλατο, αυτοκίνητο), πριν το κατήφορο για την Ασγάτα στο «Σταυρί», να πάρει τον δρόμο, στα νότια προς «τερατσωτό», όπου αφού φθάσει στο ψηλότερο σημείο, θα απολαύσει τη θέα από το Ζύγι μέχρι και τη Λεμεσό και στη συνέχεια κατηφορίζοντας θα φθάσει έξω από το χωριό, στον δρόμο προς Καλαβασό.

Από το ίδιο σημείο εκκίνησης στο «Σταυρί» μπορεί κάποιος να πάει προς τα βόρεια, στον αγροτικό δρόμο που οδηγεί στους «Τρούλλους» και αφού περάσει μέσα από την αναδασωμένη περιοχή στην πλαγιά του βουνού, να φθάσει στο «Βαθύν Αρκάτζι», στον δρόμο προς τη Βάσα. Μπορεί επίσης να συνεχίσει την πορεία στην κορυφογραμμή από τους «Τρούλλους» και να φθάσει στα «Ισιώματα» και το «Λιβάδι», στα σύνορα Ασγάτας-Βάσας και να δει μια τεράστια φυτεία από ροδιές.

Στα νότια του χωριού στο δρόμο που οδηγεί προς Καλαβασό, μια περιοχή εντάχθηκε στο πρόγραμμα «Φύση 2000». Υπάρχει μονοπάτι που οδηγεί σε σημείο μελέτης του είδους «Αστράγαλος ο Μακρόκαρπος». Το είδος αυτό εντάχθηκε στο δίχτυο μικροαποθεμάτων φυτών, για τη διατήρηση φυτών και οικοτόπων προτεραιότητας και προστατεύεται με βάση τη σύμβαση της Βέρνης.

Πηγή: Αντώνης Καβάζης: «Ασγάτα-Ιστορία και Μνήμες»

Έργα

Ολοκληρωμένα

Για την ανάπτυξη και την ευημερία της Ασγάτας, το Κοινοτικό Συμβούλιο έχει τροχοδρομήσει ένα πρόγραμμα με αναπτυξιακά και βελτιωτικά έργα, που θα συμβάλουν στην σωστή ανάπτυξη της Κοινότητας.

Μερικά από τα έργα τα οποία έχουν ήδη αποπερατωθεί και παραδοθεί στη Κοινότητα είναι:

Υπό κατασκευή

Μουσείο Μεταλλωρύχων
Η κοινότητα μας έχει εγκριθεί μέσα από τα Διαθρωτικά Ταμεία με το ποσό των €700,00- για την επιδιόρθωση του Παλαιού Δημοτικού Σχολείου σε Μουσείου Μεταλλωρύχων. Το έργο έχει ξεκινήσει το Ιανουάριο του 2012 και υπολογίζεται να παραδοθεί μέχρι το τέλος του 2012.

Προγραμματιζόμενα

Το Κοινοτικό Συμβούλιο Ασγάτας προγραμματίζει την Ανέγερση νέου ντεπόζιτου νερού, τον εξωραϊσμό της παλιάς γειτονιάς του χωριού καθώς επίσης και την δημιουργία πάρκου Αγνοουμένων.

Ελαιοτριβείο-Αλευρόμυλος

Στην κοινότητα υπάρχει παλαιό Ελαιοτριβείο και Αλευρόμυλος το οποίο έχει ανακηρυχτεί από το Τμήμα Διατήρησης ως Μουσείο Β΄ Πίνακα με 50% δαπάνη από το κράτος. Έχουν εξασφαλιστεί όλες οι νενομισμένες άδειες. Το έργο θα ξεκινήσει τον Απρίλιο του 2012.

Πλατεία Κώστα Πύρρου

Στο κέντρο του χωριού, απέναντι από την εκκλησία βρίσκεται η Πλατεία Κώστα Πύρρου, στην οποία υπάρχει ο παιδικός κήπος και η Πύρρειος Κοινοτική Βιβλιοθήκη. Ένα έργο που οραματίστηκε και άρχισε να υλοποιεί την δεκαετία του 1950, ο μεγάλος ευεργέτης της κοινότητας Κώστας Πύρρος.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950, στο χώρο της σημερινής πλατείας ήσαν κτισμένα το παλιό δημοτικό, τρεις κατοικίες και δύο μαγαζιά. Το 1956 ο αείμνηστος Κ. Πύρρος αγόρασε ένα μέρος αυτού του χώρου και τον επόμενο χρόνο δημιούργησε τον παιδικό κήπο. Στη συνέχεια σταδιακά αγόρασε και τα υπόλοιπα κτήρια, με πρόγραμμα να κατεδαφιστούν για να επεκταθεί ο παιδικός κήπος, να δημιουργηθεί πλατεία και βιβλιοθήκη. Δυστυχώς ο Κώστας Πύρρος πέθανε τον Δεκέμβριο του 1965 στη Νέα Υόρκη πριν ολοκληρώσει το έργο του. ‘Αφησε όμως διαθήκη, την οποία συνέταξε ένα μήνα πριν πεθάνει, με την οποία κληροδοτούσε τον χώρο στο χωριό και επιπλέον ένα ποσό για την συντήρηση του έργου.

Το 1967 ήλθε στην Κύπρο ο αδελφός του Παύλος, που ήταν ο εκτελεστής της διαθήκης. Έδωσε οδηγίες, και κατεδαφίστηκαν τα υφιστάμενα κτίσματα, εκτός από ένα δωμάτιο που επιδιορθώθηκε και έγινε η βιβλιοθήκη. Φυτεύτηκαν κάποια δένδρα. τοποθετήθηκε και η προτομή του Κώστα Πύρρου και ο χώρος περιφράχθηκε. Όλα αυτά όμως έγιναν πολύ πρόχειρα και δεν ανταποκρίνονταν στα οράματα του δωρητή, ο οποίος σε μια από τις επιστολές του στις 2 Ιουλίου του 1956, προς την εκκλησιαστική επιτροπή έγγραφε: «Είμαι εις την ευχάριστον θέσιν να σας πληροφορήσω, ότι αγόρασα το σπίτι του Γεώργιου Στυλιανού και τώρα με την βοήθεια του Θεού και των Αγίων Αποστόλων, θα προχωρήσω επί το έργον που τόσο καιρό ονειρευόμουνα και έβλεπα με τα μάτια της ψυχής μου…Είμαι βέβαιος, ότι θα εξωραΐστεί πολύ ο προ της εκκλησίας χώρος με κήπο, με πλατεία, με βιβλιοθήκη…»

Το 1988 ο Σύνδεσμος Αποδήμων Ασγάτας, ανέλαβε την πρωτοβουλία για ανάπλαση της πλατείας έτσι που να εκπληρώνεται το όνειρο του αείμνηστου δωρητή. Με τη συμπαράσταση του Κοινοτικού Συμβουλίου το έργο τελείωσε το 1992. Το κόστος της ανάπλασης καλύφθηκε από τον Σύνδεσμο Αποδήμων, τον Σύλλογο Ασγατιτών Αμερικής, το Κοινοτικό Συμβούλιο και κρατική χορηγία.

Πηγή: Αντώνης Καβάζης: «Ασγάτα-Ιστορία και Μνήμες»